Banana je ime roda zeljastih biljaka i ekonomski važne vrste (Musa sapientium) iz familije Musaceae, kao i ime za plod ovih biljaka koji ljude koriste u ishrani kao voće.[1][2]

Banana je jestivo voće, koje je sa botaničkog gledišta bobica.[1][2] Ona je plod nekoliko velikih zeljastih skrivenosjemenica iz roda Musa.[3] (U nekim zemljama, banane koje se koriste za kuvanje se nazivaju plantanima.) Ovo voće varira u pogledu veličine, boje i čvrstoće, mada je obično izduženo i povijeno, sa mekanim plodom bogatim skrobom, pokrivenim korom koja može da bude zelena, žuta, crven, purpurna, ili smeđa kod sazrelog voća. Plodovi rastu u grupama koje vise sa vrha biljke. Skoro sve moderne jestive partenokarpne (besemene) banane potiču iz dve divlje vrste – Musa acuminata i Musa balbisiana. Naučna imena najviše uzgajanih vrsta banana su Musa acuminata, Musa balbisiana, i Musa × paradisiaca za hibrid Musa acuminata × M. balbisiana, u zavisnosti od njihove genomske konstitucije. Starije naučno ime Musa sapientum se više ne koristi.

Prirodno stanište vrsta Musa su tropski predeli Indomalezije i Australije, i pretpostavlja se da je do domestikacije prvobitno došlo u Papua Novoj Gvineji.[4][5] Banane se uzgajaju u bar 107 zemalja,[6] prvenstveno radi ploda, i u manjoj meri radi pravljenja vlakana, vina od banana i piva od banana, ili kao ornamentalne biljke.

Ne postoji jasna razlika između termina „banane“ i „plantani“. U Americi i Evropi termin „banana“ se obično odnosi na mekane, slatke, dezertne banane, posebno one iz grupe Kavendiš, koje su glavni izvozni proizvod zemalja koje uzgajaju banane. U kontrastu s tim, Musa kulture sa čvršćim plodovima bogatijim u skrobu se nazivaju „plantani“. U drugim regionima, kao što je Jugoistočna Azija, mnogi drugi tipove banana se uzgajaju i konzumiraju, tako da jednostavna dvodelna podela nije korisna i ne upotebljava se u lokalnim jezicima.

Termin „banana“ se takođe koristi kao zajedničko ime za druge biljke koje proizvode ovaj plod.[3] Ono se može primeniti na ostale članove roda Musa, kao što su skarlet banana (Musa coccinea), roza banana (Musa velutina) i Fe'i banana. Termin se takođe može odnositi na članove roda Ensete, poput snežne banane (Ensete glaucum) i ekonomiski važne lažne banana (Ensete ventricosum). Oba roda se svrstavaju u familiju banana, Musaceae.

Sadržaj/Садржај

[sakrij/сакриј]

Etimologija[uredi - уреди | uredi izvor]

Smatra se da je riječ "banana" zapadnoafričkog porijekla, moguće od riječi banaana iz jezika wolof, a koja je u gotovo sve svjetske jezike došla preko španskog ili portugalskog.[7]

Opis[uredi - уреди | uredi izvor]

Koren banane sa prečnikom od oko 25 cm

Farma banana u Chinawal, Indija

Banana, sirova, jestivi dijelovi

Hranjiva vrijednost po 100g

Energija371 kJ

Ugljeni hidrati22.84 g

Šećeri12.23 g

Vlakna2.6 g

Masnoće0.33 g

Bjelančevine1.09 g

Vitamin A ekviv.3 μg (0%)

Tiamin (Vit. B1)0.031 mg (2%)

Riboflavin (Vit. B2)0.073 mg (5%)

Niacin (Vit. B3)0.665 mg (4%)

Vitamin B50.334 mg (7%)

Vitamin B60.367 mg (28%)

Folna kiselina (Vit. B9)20 μg (5%)

Vitamin C8.7 mg (15%)

Kalcijum5 mg (1%)

Željezo0.26 mg (2%)

Magnezijum27 mg (7%)

Fosfor22 mg (3%)

Kalijum358 mg (8%)

Cink0.15 mg (2%)

Jedna banana je 100–150 g.
Procenti su relativni u odnosu na američke preporuke za dnevne potrebe odraslih osoba.
Izvor: USDA baza podataka za namirnice

Banana je najveća zeljasta cvetajuća biljka.[8] Svi nadzemni delovi biljke banane rastu iz strukture koja se obično naziva "krtola".[9] Biljke su normalno visoke i dosta čvrste, i često se pogrešno smatraju drvećem, mada to što izgleda kao stablo je zapravo „lažna stabljika“ ili pseudostabljika. Banane raste na mnoštvu različitog zemljišta, dokle god je zemljište bar 60 cm duboko, ima dobru drenažu, i nije zbijeno.[10] Lišće bananine biljke se sastoji od drške (peteljke) i lista. Osnova peteljke se širi da formira korice; čvrsto upakovane korice formiraju pseudostablo, koje nosi celokupnu biljku. Ivice korica se dodiruju dok se formiraju,što ih čini cevastim. Sa rastom biljke u centru pseudostabljike, dolazi do razdvajanja ivica.[11] Kultivirane biljke banana variraju u pogledu visine u zavisnosti od vrste i uslova uzgoja. Većina biljki je oko 5 m visoka, sa opsegom od 'patuljastih Kavendiš' biljki sa oko 3 m do 'Gros Mičela' sa 7 m ili više.[12][13] Listovi su spiralno aranžirani i mogu da narastu do 2,7 dužine i 60 cm širine.[1] Oni bivaju lako pocepani vetrom, što proizvodi poznati paprasti izgled.[14]

Kad biljka banane odraste, krtola prestane da proizvidi novo lišće i počne da formira cvetne šiljke ili cvast. Razvijaju se strukovi koji rastu naviše unutar pseudostabljike, noseći nezrelu svast dok se konačno ne pojave na vrhu.[15] Svaka peudostabljika normalno proizvodi jedan cvast, takođe poznat kao „srce banane“. (Ponekad se formira nekoliko; jedna izuzetna biljka na Filipinima je proizvela pet.[16]) Nakon zrenja, pseudostabljika umire, ali se potomstvo normalno razvija iz osnove, tako da je celokupna biljka višegodišnja. U plantažnom sistemu kultivacije, samo jednom izdanku se dozvoljava da se razvije da bi se održao razmak.[17] Cvast sadrži mnoge priperke (koji se ponekad nekorektno nazivaju peteljkama) između redova cvetova. Ženski cvetovi (koji se mogu razviti u plodove) se pojavljuju u redovima nešto više na stabljici (bliže listovima) od redova muških cvetova. Semenik je inferioran, što znači da se male latice i drugi cveni delovi javljaju na vrhu semenika.[18]

Plodovi banane se razvijaju iz crca banane, u velikom visećem klasteru, sastavljenom od slojeva (zvanih „ruke“), sa do 20 plodova u redu. Viseći klaster je poznat kao grozd, koji se sastoji se od 3–20 slojeva, ili komercijalno kao snop banana, i može da teži 30–50 kg. Individualni plodovi (poznati kao banane ili „prsti“) u proseku imaju 125 g, od kojih je aproksimativno 75% voda i 25% suva materija.

Plod se ponekad opisuje kao „kožasta bobica“.[19] On sadrži zaštitni spoljašnji sloj (koru ili kožu) sa brojnim dugačkim, tankim vlaknima (floemskim snopovima), koji se prostiru duž celog ploda između kože i jestivog unutrašnjeg sadržaja. Unutrašnji deo je obično žute boje i može se uzdužno podeliti u tri sekcije koje odgovaraju unutrašnjim porcijama tri tučka, manuelno deformišući neotvoren plod.[20] U cultiviranim varijetetima, prisustvo semena je umanjeno do te mere da ga praktipno nema; njegovi ostaci su male crne pege u unutrašnjosti ploda.[21]

Banane su prirodno u maloj meri radioaktivne,[22][23] mada više od ostalih plodova, usled njihovog sadržaja kalijuma i malih količina izotopa kalijum-40 prisutnih u prirodnom kalijumu.[24] Ekvivalentna doze radijacije banana se ponekad koristi u nuklearnoj komunikaciji za poređenje nivoa radijacije i izlaganja.[25]

Ramazan

Iz Wikipedije, slobodne enciklopedije

Skoči na - Скочи на: navigacija- навигација, pretraga - претрага

Ramazan (arap. رمضان, latinicom: Ramaḍān) je deveti mesec u islamskom kalendaru. To je za islamske vernike sveti mesec jer je u njemu počela objava Kurana, u mubarek noći Kadra. U toku ramazana islamskim vernicima je zabranjeno ratovanje, a strogo naređen post.

Sadržaj/Садржај

[sakrij/сакриј]

Ramazanski post[uredi - уреди | uredi izvor]

Ramazanski post je treći od pet stubova Islama, (praktična dužnost muslimana). Za vreme Ramazana islamskim vernicima je od zore do zalaska sunca zabranjeno konzumiranje bilo kakve hrane, pića (uključujući i vodu), te seksualni odnosi i pušenje cigara. Od njih se takođe očekuje da što vernije slede učenje Muhameda, što uključuje i nastojanje oko boljih međuljudskih odnosa. Važnost se pridaje čistoći misli i dela. Po rečima Poslanika Muhameda, uz jelo i piće, ove stvari kvare post: laž, psovka, ogovaranje, kleveta i strastven pogled.

Ako se nešto u zaboravu pojede ili popije, to ne kvari post, uz uslov da vernik s time prestane čim se priseti da posti. S druge strane, ako se nemarom prilikom abdesta (obrednog pranja pred namaz) ili kupanja proguta samo kap vode, post je automatski pokvaren. Na taj način Islam razlikuje nepažnju od nemarnosti.

U Islamu su dela valjana ako se učine u ime Alaha pa je potrebno pre zore odlučiti da će se postiti (učiniti nijet) u ime Alaha.

Post se prekida u trenutku zalaska sunca. Taj dnevni obrok zove se iftar i dobro je delo organizovati iftar za prijatelje, rodbinu i sl. Tradicionalno se u iftar pribraja i jelo Harira. Zapisane su reči Poslanika Muhameda (prenosi ih Albani): „Ko nahrani postača imaće nagradu kao i onaj što je postio, a postaču nagrada neće biti umanjena.“

Neke grupe ljudi su ipak izuzete iz obaveze posta. To su deca pre puberteta i mentalno zaostale osobe. Nekim grupama se dozvoljava odgoditi post:

ženama nakon poroda i u vreme mesečnice obvezne su odgoditi post (i sve druge islamske dužnosti) i nadoknaditi ga kasnije
putnicima
ratnicima
bolesnicima
onima koji ne mogu post izdržati zbog teških poslova
iznemoglima od starosti
ženama u trudnoći i dojenju ako ne mogu post izdržati.

Sve ove grupe dužne su kasnije kroz godinu nadoknaditi post dan za dan (da ne stigne sledeći ramazan,a da nisu napostili prethodni) ili nahraniti po jednog siromaha za svaki propušteni dan posta.

Tokom ramazana stavljen je naglasak na duhovnu higijenu – izbegavanje ružnih misli, reči i dela. Dakle, ramazanski post nije samo sustezanje od jela i pića već pokušaj oplemenjivanja ljudskih karaktera i osobnosti dodatnom strpljivošću, mirotvorstvom, suosećajnošću i dr.

Pre nego je muslimanima propisan post u mesecu ramazanu (a to je druga godina po Hidžri), Muhamed je preporučivao post u „tri desetine“: prvih deset dana meseca muharema, poslednjih deset dana ramazana te prvih deset dana meseca zul-hidždžeta po islamskom kalendaru.

Ramazanski post završava s krajem meseca ramazana, dakle, 1. shavala. Taj praznik se naziva Ramazanski bajram (arap. عيد الفطر Eid ul-Fitr). Tog se dana klanja poseban, tzv. Bajram-namaz te se posećuju preminuli rođaci na grobljima. Porodice razmenjuju darove i obilnim obrocima proslavljaju doček još jednog velikog muslimanskog praznika, Bajrama.

Koristi posta:

Post je vežba izdržljivosti, snage volje i vere. Musliman odlučuje postiti da bi ispunio obvezu prema Alahu i tako učvršćuje svoj karakter uskraćujući sebi ispunjenje osnovnih ljudskih potreba: za jelom i pićem.
Post je sredstvo promicanja solidarnosti sa onima koji su žedni i gladuju zbog siromaštva, a ne svojom voljom.
Post je u službi zdravlja. Smatra se da se uz post telo lakše očisti od nagomilanih štetnih stvari.

Teravije i mukabele[uredi - уреди | uredi izvor]

Sunitski muslimani u ovom mesecu se mole uveče u džamijama dodatne molitve Taraveh (teravije) koje su do tri puta duže od dnevnih. Teravija namaz nije obavezan, već dobrovoljan. Takođe, njegova dužina nije fiksna nego je poželjno odužiti ga.

Ramazan je za muslimane svet po tome što se veruje da je u njemu započela objava Kurana poslaniku Muhamedu. Jedna od deset poslednjih noći ramazana (nije tačno naznačeno koja, ali muslimanski učenjaci pretpostavljaju da je 27.) naziva se Laylat-al Qadr, to je noć kada je Muhamed primio prve stihove (ajete) Kurana. Muslimani se trude tokom ramazana pročitaju čitav Kuran, po uzoru na Muhameda. Važno je, međutim, razumeti značenje pročitanog i njegova primena u svakodnevici. U toku ramazana u džamijama sunita organizuju se tzv. mukabele. To su službe na kojima jedan deo poznavatelja Kurana čita ili recituje, a ostali slušaju i na taj način uče.

Sadekatul-fitr (ili zekatul-fitr)[uredi - уреди | uredi izvor]

Sadekatul-fitr je bajramski doprinos koji muslimani daju (u ime Alaha) siromasima krajem ramazana, pred Bajram. Najniži iznos sadekatul-fitra određuje se u najzastupljenijoj namirnici u određenoj zemlji npr. pšenici, ječmu, riži, datuljama i sl. Islamske zajednice to preračunavaju u novac jer je dopušteno dati protivrednost u novcu u približnoj vrednosti jednodnevne ishrane za jednu osobu. Taj se doprinos daje da bi siromašni bili pošteđeni oskudice i traženja milostinje na Bajram.

Kome se daje sadekatul-fitr:

siromašnima, a među njima prednost imaju članovi šire porodice i susedi
za potrebe Islamske zajednice

Kome se ne može dati sadekatul-fitr:

imućnima (onima koji su i sami sposobni izdvojiti sadekatul- fitr)
rođacima po uzlaznoj i silaznoj lozi, dakle, roditeljima i njihovim roditeljima, deci, unucima

Uz sadekatul-fitr muslimani uobičajeno u mesecu ramazanu daju i zekat, čime ispunjavaju četvrtu praktičnu dužnost islama (četvrti od pet stubova islama).

Itikaf[uredi - уреди | uredi izvor]

Za ramazan je vezana još jedna dužnost koja spada u sunneti-kifaje, a to je itikaf. Ova dužnost obavlja se na taj način što se deset zadnjih dana Ramazana provede u ibadetu. To se čini obično u džamiji. Itikaf počinje dvadesetog dana Ramazana poslije ikindije, a završava se pred iftar posljednjeg dana Ramazana. Ako ovu dužnost obavi makar jedna osoba u jednom mjestu, onda ta dužnost spada sa ostalih građana. A ako je ne obavi niko u jednom mjestu, onda su svi muslimani tog mjesta propustili jedan važan sunnet. Itikaf obično obavlja jedna ili dvije osobe koje znaju lijepo i pravilno učiti Kur'an, a uz to imaju lijepo vladanje. Ne smiju izlaziti iz džamije, osim u iznimnim slučajevima, kao što su npr. uzimanje abdesta ili gusula, ili obavljanje prirodne nužde. Bolje je da dvije osobe budu u itikafu, jer dok jedna spava, druga će bdjeti i ibadet činiti, tako da se za tih deset dana ibadet nikako ne prekida. Muhammed a.s. je ibadet sam obavljao. Iz toga se zaključuje važnost i časnost dužnosti.

Vitre[uredi - уреди | uredi izvor]

Vadžib je svakom imućnom muslimanu i muslimanki dati sadakai-fitr za sebe i za svoju malodobnu djecu. Visina sadakai-fitra u naravi iznosi, 1 kg i 67 dkg pšenice, ili dvostruka količina (3,33kg) ječma, hurmi, rezačija ili sira. Uglavnom, to nije ništa drugo nego jednodnevna hrana za jednu osobu, pa nije potrebno polemisati o visini sadakai-fitra. Sam obveznik može odredit njen iznos u novcu na taj način što će izračunati koliko mu je potrebno za jednodnevnu hranu. Sadakai-fitr se daje siromašnim muslimanima i muslimankama, a prvenstveno siromašnoj rodbini i komšijama. Međutim, tu sadaku nije dozvoljeno davati rodbini u uzlaznoj i silaznoj liniji: roditeljima i njihovim roditeljima, zatim djeci, unučadima i praunučadima. Svakako, najbolje je dati sadakai-fitr za potrebe islamske zajednice. Sadakai-fitr se obično daje krajem Ramazana do pred klanjanje Bajram-namaza. Ako se ne podijeli u to vrijeme, nego poslije Bajram-namaza, onda to više ne spada u sadakai-fitr nego u običnu sadaku.

Konverzija u gregorijanske mjesece[uredi - уреди | uredi izvor]

Islamski kalendar je lunarni kalendar, i mjeseci odgovaraju početku nove mjesečeve faze. S obzirom da je islamski kalendar 11 do 12 dana kraći od solarne godine, Ramazan se mijenja kroz solarne godine. Ovdje su počeci i krajevi Ramazana prema Umm al-Qura kalendaru Saudijske Arabije:[1])

n.e. / ADAHPrvi danPosljednji dan

201614376. juni5. juli

2017143827. maj24. juni

2018143916. maj14. juni

201914406. maj3. juni

2020144124. april23. maj

2021144213. april12. maj

202214432. april1. maj

2023144423. mart20. april

2024144511. mart9. april

Datumi Ramazana između 2016. i 2024.

Vidite još[uredi - уреди | uredi izvor]

ilahije -

00:00 / 00:00

ilahije -

00:00 / 00:00